ZZP: Zelfstandigen Zonder Pensioen De oude dag?

In de kamers van politiek Den Haag wordt er veel gezegd en geschreven over pensioenen. Niet alleen twisten partijleden over de leeftijd waarop de werkende Nederlander achter de geraniums mag gaan zitten, ook over voorzieningen voor zelfstandigen wordt gebakkeleid. Dat is niet gek, het aantal zelfstandigen is inmiddels gegroeid naar een grove 800.000 mensen waarvan zo’n zestig procent geen enkele pensioensregeling heeft getroffen. Als die straks allemaal met een lege bankrekening oud worden, is het niet onvoorstelbaar dat er een massaal beroep wordt gedaan op de voorzieningen van de staatskas.

Ondanks alle bezuinigingen en inkrimpingen mag Nederland immers nog altijd een verzorgingsstaat heten. Vandaar dat steeds meer politicizich richten op het groeiende vraagstuk ‘pensioenen voor zzp’ers’ en denken ook belangenorganisaties als Platform Zelfstandig Ondernemen (PZO) FNV ZZP en ZZP Nederland mee.

De cijfers

Elise Schutte, student aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, voerde voor haar master Economics & Business een onderzoek uit naar de drijfveren van zelfstandige ondernemers om te plannen en te sparen voor hun oudedagsvoorziening. Ze hield hiervoor een enquête onder 167 leden van PZO. De resultaten geven een antwoord op de vraag waarom zzp’ers niet zo happig zijn op pensioenopbouwregelingen. In de eerste plaats noemt 91 procent van de ondervraagden het aanbod van pensioenvoorzieningen onduidelijk en niet transparant, daarnaast bestaat er nogal wat wantrouwen jegens aanbieders van pensioenproducten en wordt het huidige aanbod te duur bevonden.

Dat laatste is niet onvoorstelbaar. Waar een werknemer een financieel aantrekkelijke regeling met zijn werkgever treft, mag je als zzp’er zelf je gehele pensioen ophoesten. Dat kost een hoop geld en laat dat nou net hetgeen zijn dat je goed kunt gebruiken om je zojuist ontworpen bedrijf uit de grond te stampen. Bovendien, als jonge ondernemer van halverwege de twintig heb je wel wat anders aan je hoofd dan je inkomen over ruim veertig jaar. Dat verklaart ook het percentage van tachtig procent van de respondenten datniet over zijn of haar pensionering nadenkt.

Volgens Linde Gonggrijp (FNV ZZP) en Esther Raats van Platform Zelfstandig Ondernemen (PZO) is het tijd dat de huidige regelingen op de schop gaan. Esther Raats licht toe: ‘De pensioensregeling is nu vooral gebaseerd op de werknemer en de werkgever. Voor een zelfstandige, die geen baas heeft die een deel van de kosten op zich neemt, is de regeling simpelweg te duur.’ Ook Linde Gonggrijp ziet het probleem en vindt dat er iets moet veranderen: ‘Het aantal zzp’ers is zo groot dat het maatschappelijk gezien belangrijk is dat er goede regelingen komen. Het is te makkelijk om te zeggen dat die ondernemers het maar zelf uitzoeken.’

Rijke oudjes

Voordat we uitpluizen hoe een eventuele nieuwe regeling eruitzou moeten zien, kijken we eerst naar de huidige gang van zaken. Want welke mogelijkheden heb je nu als zzp’er om je later een verwarmd huis, een flinke boeren boterham en soms zelfs een appeltaartje te kunnen veroorloven? Grofweg zijn er drie opties:

1. Als je als werknemer actief bent geweest kun je tegenwoordig je pensioensregeling tien jaar fiscaal gefaciliteerd voortzetten. Dat houdt in dat je een deel van je pensioenaankopen fiscaal kunt blijven aftrekken, ter compensatie van wat je werkgever eerder voor je betaalde. Uiteraard zijn de kosten ook dan nog hoger dan toen je nog in loondienst werkte. Bovendien is de regeling voor ouderezzp’ers minder aantrekkelijk; in Nederland is het immers zo dat je pensioen op oudere leeftijd goedkoper wordt.

2. De markt. Je kunt je geld ook zelf sparen. Het is aan te raden dit te doen in een lijfrente of pensioenvoorziening. Je kunt dan tot je pensioen niet bij je geld, maar dat betekent ook dat je tegen die tijd niet hoeft af te rekenen met de fiscus.

3. Je bedrijf verkopen. Je bedrijf verkopen is wellicht niet het eerste waar je aan denkt. Althans, dat zegt professor Lex van Teeffelen, bijzonder lector Bedrijfsoverdracht en Innovatie aan de Hogeschool Utrecht. ‘Zeven van de acht ondernemers denken er niet aan hun bedrijven, of delen ervan, te verkopen. Dat is zonde, want vaak zijn er tenminste enkele delen van je organisatie verkoopbaar.’ Wanneer je (delen van) je bedrijf wilt verkopen, zijn er enkele zaken waarop je moet letten, vertelt Lex van Teeffelen. ‘Wanneer je iets verkoopt, moet je over de winst belasting betalen. Wil je het bedrag gebruiken voor je pensioen? Dan moet je dat van te voren regelen, anders moet je gewoon afrekenen met de fiscus. Verder is het belangrijk dat je op tijd besluit om de gezonde delen van je bedrijf te verkopen, bijvoorbeeld je klantenkring, en niet te wachten totdat het niets meer waard is. Heb je meer dan tien klanten, dan is er al iets te verkopen.’

Hoe dan wel?

De bijdrage van een werkgever aan je pensioen is dus een belangrijk gemis voor jou alszzp’er. Dat je je oude dag zelf bij elkaar moet sprokkelen is volgens sommigen een consequentie van de keuze voor een zelfstandige loopbaan. Jij wilde toch vrijheid? Linde Gonggrijp en Esther Raats pleiten voor het tegendeel, volgens hen moet er dringend iets veranderen. We vroegen de dames hoe zij het pensioen van zzp’ers graag geregeld zouden zien. En waarom dat nog niet gebeurd is.

Nieuwe wet

Esther Raats wil zzp’ers het liefste in het bestaande stelsel inpassen met een voorziening voor de derde poot: de zzp’er. ‘Op die manier kunnen zij in de tweede pijler een pensioen opbouwen, profiteren van fiscale voordelen en gebruikmaken van een Premiepensioeninstelling (PPI) waartoe ze op dit moment geen toegang hebben.’ Om dit te kunnen bereiken moet de wet echter worden aangepast. En daarvoor is draagvlak van de politiek nodig. ‘Dat is er’, verklaart Esther. ‘Wat een nieuwe wet nu tegenhoudt is vooral angst’, zegt Esther Raats met een lichte felheid in haar stem.

Het is duidelijk dat ze de wet het liefst zo snel mogelijk erdoorheen wilt krijgen. Maar er zijn drempels, in de vorm van angst, en die liggen vooral bij de oudere politieke leiders, Sociale Zaken en beleidsmakers in het algemeen. ‘Er is een conflict tussen oud en nieuw leiderschap’, licht Esther Raats toe. ‘De ouderen willen dat alles blijft zoals het is en zijn bang voor de risico’s die een wetsverandering met zich meebrengt. Zzp’ers zouden teveel fiscale voordelen kunnen krijgen waardoor de staatskas onvoldoende gespekt wordt. Daarnaast is Sociale Zaken bang dat als de zelfstandigen in de bijstand komen, ze sociale voorzieningen gaan trekken waar ze niet genoeg aan bijdragen’, voegt ze toe.

Offer you can’t resist

Stel dat de wet in de toekomst wordt gewijzigd, dan nog is het probleem niet opgelost. Zzp’ers kiezen immers voor een zelfstandig bestaan, daar hoort eenverplichte pensioensregeling vaak niet bij. Linde Gonggrijp wil in haar zoektocht naar een bruikbare oplossing dat aspect niet over het hoofd zien: ‘Het is maatschappelijk gezien belangrijk dat er goede regelingen komen. Aan de andere kant moeten we er rekening mee houden dat de zelfstandige gekozen heeft voor zijn zelfstandigheid en dus voor zijn vrijheid.’ De vraag is volgens de topvrouw van FNV ZZP dan ook hoe je een regeling kunt maken die zo aantrekkelijk is dat ook zzp’ers het zien als een ‘offer you can’t resist’.

Hoe moet zo’n regeling er uitzien? Daarover is Linde Gonggrijp nog uitgebreid in conclaaf met politici, experts en de achterban. ‘We denken aan een collectief waar een zzp’er te maken heeft met schaalvoordelen en onderlinge solidariteit. Belangrijk vinden weook dat zo’n collectieve regeling niet net als de bestaande regelingen uitgaat van een vast inkomen, dat hebben de meeste zzp’ers immers niet’, concludeert Linde Gonggrijp. Waar het echter vooral om draait is vrijheid. FNV ZZP deed onderzoek naar wat zelfstandigen willen. De resultaten bevestigden de vermoedens: de zzp’er heeft geen zin in een verplichte regeling. Vrijwillige aansluiting en de regeling kunnen verlaten op elk gewenst moment, dat is wat de vrijheid koesterende zzp’er wil.

Conclusie

Voorlopig heb je als zzp’er weinig andere mogelijkheden dan je tot de markt wenden. Inderdaad, de markt die zich richt op werkgevers en werknemers en een passende regeling voor zelfstandigen niet voorhanden heeft. Als we Linde Gonggrijp moeten geloven, wordt er druk gepraat en getwist over een passende regeling. Toch moeten we bij het volgen van de media ook Esther Raats gelijk geven dat er voorlopig eerst een andere pensioenstrijd lijkt te moeten worden uitgevochten. Is het als zzp’er een kwestie van afwachten? Die kans lijkt niet ondenkbaar. Misschien is de beste conclusie daarom ook dat je maar beter alvast kunt kijken wat je zelf kunt regelen en opzij kunt zetten.