De Grote Vervangingsoperatie

2. augustus 2023 - 14:24

Door: Redactie Baaz

Ik schrijf deze brief vanuit de tech-bubbel om je te vertellen dat we je baan om zeep gaan helpen. Onlangs deed ik een drankje met wat oude vrienden in New York. Een van hen werkt bij een softwarebedrijf hier in de stad, dat callcentermedewerkers vervangt door intelligente software.

Ik vroeg haar of ze dacht dat haar werk tot banenverlies zou leiden. Haar reactie was zakelijk: ‘We worden steeds beter in dingen die grote groepen werknemers overbodig maken. Uiteindelijk gaat ons dat lukken. De beroepsbevolking moet ingrijpend worden omgeschoold, maar dat zal voor grote groepen mensen niet haalbaar zijn. 'Het is niet te vermijden dat er een hele generatie verloren gaat.’ Haar vertrouwen in deze analyse leek onbeperkt. Haastig kozen we een luchtiger gespreksonderwerp.

In San Francisco ontbeet ik met een operationeel manager van een groot techbedrijf. Hij vertelde: ‘Ik heb zojuist een fabriek helpen opzetten die zeventig procent minder werknemers in dienst heeft dan een soortgelijk bedrijf nog maar een paar jaar geleden. De meeste van hen zijn hooggeschoolde techneuten op laptops. Ik heb werkelijk geen idee wat normale mensen over een paar jaar nog zullen doen.’

Normale mensen. Zeventig procent van alle Amerikanen ziet zichzelf als behorend tot de middenklasse. Grote kans dat jij jezelf ook zo ziet. Op dit moment zijn enkele van de slimste mensen van het land aan het bedenken hoe ze jou kunnen vervangen door een buitenlandse werknemer, een goedkopere versie van jou; of, en dat gebeurt steeds meer, door een widget, softwareprogramma of robot. Daar zit geen kwaadaardigheid achter. De markt beloont leidinggevenden die het werk efficiënter maken. Efficiëntie geeft niet om normale mensen. Efficiëntie werkt het liefst zo kosteneffectief mogelijk.

Een golf van automatisering en banenverlies is niet langer een dystopisch toekomstbeeld. Het is al aan de gang. Wij negeren het verhaal dat de cijfers al langer vertellen. Steeds meer mensen verdwijnen onvrijwillig van de arbeidsmarkt. De menigte van mensen die overbodig zijn geworden groeit. De automatisering gaat in een steeds hoger tempo, en zal binnenkort een gevaar gaan vormen voor onze sociale structuren en onze manier van leven.

Automatisering

Deskundigen en onderzoekers voorspellen een ongekende banenvernietiging door de opkomst van kunstmatige intelligentie, robotica, software en automatisering. In december 2016 publiceerde de regering Obama een rapport waarin stond dat, als gevolg van de automatisering, van 83 procent van de mensen die werken voor een uurloon van maximaal twintig dollar, de baan onder druk komt te staan of zelfs zal verdwijnen.

Door automatisering zijn sinds 2000 al zo’n vier miljoen banen in de Amerikaanse productiesector verdwenen. In plaats van nieuw werk te vinden verdwenen veel mensen definitief van de arbeidsmarkt. De Amerikaanse arbeidsparticipatie is nu nog maar 62,9 procent, veel lager dan in vrijwel alle andere geïndustrialiseerde economieën en vergelijkbaar met die van El Salvador en Oekraïne. Dit is deels een gevolg van de vergrijzing in de samenleving, die haar eigen problemen met zich meebrengt, maar de grootste oorzaak is de automatisering en de krimpende vraag naar arbeid.

Elke daling van een procent in arbeidsparticipatie staat gelijk aan ongeveer 2,5 miljoen Amerikanen die de arbeidsmarkt verlaten. Het aantal niet-werkende Amerikanen is explosief gegroeid tot 95 miljoen. Tien jaar van herstel na de financiële crisis, en van de Amerikaanse beroepsbevolking zitten 95 miljoen mensen thuis. Ik ben dit verschijnsel de Grote Vervangingsoperatie gaan noemen.

Het gebrek aan mobiliteit en groei heeft een broedplaats van politieke vijandschap en sociale ellende geschapen. Er is een verband tussen hoge werkloosheidscijfers, gebrek aan werkgelegenheid en een breed scala van maatschappelijke problemen, zoals verslaving, huishoudelijk geweld, kindermishandeling en depressiviteit. Veertig procent van de Amerikaanse kinderen wordt tegenwoordig buiten het huwelijk geboren, wat grotendeels te wijten is aan het percentage stukgelopen huwelijken onder de arbeidersklasse. Dood door een overdosis of door zelfmoord komt tegenwoordig meer voor dan dood door een auto-ongeluk. Meer dan de helft van alle Amerikaanse huishoudens is voor het directe inkomen afhankelijk van enige vorm van overheidssteun. In sommige delen van het land is twintig procent van de volwassen beroepsbevolking arbeidsongeschikt verklaard, waarbij psychische aandoeningen steeds vaker als oorzaak genoemd worden. Amerikanen die geen baan vinden worden wanhopig. Als onze samenleving en onze manier van leven je ter harte gaan, moet het je kunnen schelen of mensen werk hebben.

Dit is het urgentste economische en sociale vraagstuk van onze tijd. Onze economie ontwikkelt zich op zo’n manier dat steeds meer laagopgeleide mensen moeite zullen hebben om een baan te vinden waarmee ze zichzelf kunnen onderhouden. Het is een snelkookpan waarin de druk geleidelijk wordt opgevoerd. En hij zal in ons gezicht ontploffen.

In zijn boek The Hard Thing About Hard Things beschrijft Ben Horowitz een vergadering van een CEO en twee van zijn managers. De CEO zegt tegen de één: ‘Jij gaat er alles aan doen om deze deal te laten slagen.’ Dan zegt hij tegen de ander: ‘Ook al doet hij alles goed, het gaat waarschijnlijk niet lukken. Aan jou de taak om het daarna recht te breien.’ Dat is de huidige staat van de Amerikaanse economie. Door een ongekende vooruitgang die steeds sneller gaat, worden in onze maatschappij levens en gemeenschappen verwoest, waarbij vooral de kwetsbaarste mensen het hardst worden geraakt.

Wij moeten er alles aan doen om de ergste gevolgen van de Grote Vervangingsoperatie te verzachten. Het zou in de nabije toekomst de belangrijkste prioriteit moeten zijn van bedrijven, overheden en non-profit organisaties. We moeten investeren in opleiding, beroepsonderwijs, stages, leerwerkplekken, overplaatsing, ondernemerschap en belastinghervorming — alles om het aannemen en vasthouden van personeel aantrekkelijk te maken. Tegelijk moeten we erkennen dat dit voor miljoenen mensen niet genoeg zal zijn.

Voor elke werknemer die zijn of haar baan zal verliezen, zijn er twee of drie anderen die minder uren gaan draaien, van wie de toeslagen worden verminderd, en van wie de toch al precaire financiële situatie nog nijpender wordt. Zij doen dappere pogingen om zichzelf gelukkig te prijzen, hoewel ook hun toekomstperspectief als sneeuw voor de zon verdwijnt.

De logica van de meritocratie werkt verwoestend omdat die ons geleerd heeft geen aandacht te besteden aan de noodkreten van de miljoenen mensen die door innovatie en automatisering in economische nood zijn geraakt. We denken dat ze klagen en lijden omdat ze losers zijn. We moeten losbreken van deze logica van de vrije markt voor het te laat is. We moeten de maatschappij opnieuw inrichten om alle mensen op het droge te krijgen. We moeten nieuwe manieren vinden om onszelf te organiseren, los van de waarde die de markt aan ons allemaal heeft toegekend. Wij zijn meer dan het getal op onze loonstrook — en we hebben nog maar heel kort de tijd om dat te bewijzen.