Alleen collectieve intelligentie gaat ons redden

In zijn boek ‘Samen slim’ brengt organisatiedeskundige Eric Koenen inzichten uit meerdere disciplines samen, zoals bedrijfskunde, bestuurskunde, filosofie, gedragswetenschappen, natuurkunde, partnerrelatietherapie, breinwetenschap, biologie en antropologie.

De ingewikkelde dilemma’s en vraagstukken in samenleving en organisaties waarvoor politici, bestuurders en andere beïnvloeders staan zijn volgens Koenen niet meer monodisciplinair of multidisciplinair oplosbaar, maar enkel interdisciplinair. Dat is een behoorlijk ingewikkelde leiderschapsuitdaging die vraagt om meerlagige interventies, met gevoelsprecisie. Aan de hand van veel voorbeelden over vallen, opstaan en doorgaan laat Koenen zien hoe dat zou kunnen werken. Er is geen keus, we zullen wel moeten.

We delen enkele fragmenten uit het boek.

"Collectief intelligent gedrag vindt op grote schaal plaats in de natuur. Onderzoek hiernaar laat staaltjes van ingenieuze oplossingen zien die verkregen worden door slim samen te werken. Het zijn ontwikkelprincipes voor de nieuwste vormen van organiseren. Zo kent een zwerm drie basisregels: een regel voor richting, een regel voor eigen ruimte en een voor onderlinge samenhang. Is dat niet genoeg?”

"Bij de ontwikkeling van collectieve intelligentie gaat het niet zozeer om onbegrensde vrijheid, dat neigt naar leegte. Het gaat vooral om de vrijheid om ruimte te maken. Ruimte in de tijd, ruimte in de veelheid van opvattingen, ruimte om te denken en om het denken te kunnen verbinden.

''Dat is al ingewikkeld genoeg. En al deugen de meeste mensen volgens Rutger Bregman, het collectief kent andere waarden, dynamieken, een andere psychologie. Mensen kunnen met de beste intenties domme dingen doen die niet deugen. En dat zijn we bij voorkeur eigenlijk niet zelf, dat is vooral de ander. We beoordelen onszelf vanuit onze intenties (en die zijn eigenlijk altijd goed) en de ander op zijn gedrag (daar kan wel wat aan schorten).”

"Collectieve slimheid ontstaat niet vanzelf, integendeel. In brainstormingprocessen blijken groepen snel in een denkspoor te schieten dat uiteindelijk de groep als geheel ‘dommer’ maakt dan het vrijer denkende individu. Praat de architect van een zwembad met bouwers en projectontwikkelaars of met kinderen met watervrees, met aquajoggers, floatfitters, met mensen die niet van zwembaden houden, met pubers, bommetjes en het water zelf?”

"In een breed opgezet onderzoek werden de volgende vragen gesteld aan managers, technische specialisten, salesmedewerkers en aan consultants: ‘Welke werkrelaties kosten de meeste tijd en krijgen de meeste prioriteit?’ en ‘Welke werkrelaties scheppen de meeste toegevoegde waarde voor klanten, patiënten, et cetera?’ Het antwoord op vraag één was bijna overal hetzelfde: verticale relaties binnen de hiërarchische structuur. Bij het antwoord op de tweede vraag sloeg het om. Bijna iedereen gaf aan dat horizontale relaties hierin vooral bepalend waren."

"Te veel leiderschapsprogramma’s mijden de pijn en zijn te sterk gericht op individuele excellentie. ‘Het moet vooral ook leuk zijn, fun is een van onze waarden’, zei een bestuursvoorzitter enkele jaren geleden tegen me in een organisatie die worstelde met nogal wat zorgen. ‘In dat geval kun je beter een goochelaar of een clown inhuren’, heb ik hem geadviseerd. Een goed leiderschapsprogramma is gericht op strategische vraagstukken, de collectieve agenda en roept ongemak op, in jezelf, in de leergroep, in de organisatie.”

"Iemand die erg intelligent is heeft niet meer hersenen maar meer verbindingen. Collectieve slimheid ontstaat door een netwerk te spinnen. Dat werkt alleen wanneer iedereen die er deel van uitmaakt toegankelijk, ontvankelijk en betrokken is. Het is niet voor niets dat de moderne partnerrelatiekunde de wereld van organisaties en netwerken net zo veel te bieden heeft als de bedrijfskunde.”

"Dit boek beschrijft de krachten die de collectieve slimheid belemmeren en biedt suggesties om los te komen van individuele excellentie. Van de verzameling grote ‘ikken’ op weg naar het verbonden ‘wij’: van Genius naar Scenius. Een Scenius kan overal ontstaan, op de hoek van een straat, in een wijk, een vereniging, een afdeling, een ziekenhuis, een bedrijf, een samenleving, overal rondom een vraagstuk, een idee, een kans, een probleem, een klant, een vraag. Niet alleen personen kunnen deel zijn van een Scenius, ook dingen, een landschap, alles kan een stem krijgen en dat vraagt om interventies met gevoelsprecisie.” 

Over de auteur

Eric Koenen was directielid en bestuurder van meerdere ondernemingen, vervult en vervulde meerdere toezichtfuncties en commissariaten waaronder technische ondernemingen, een woningcorporatie, een onderwijsinstelling en het kennisinstituut voor emancipatie en vrouwengeschiedenis. Daarnaast is hij gastdocent op Nyenrode, de universiteiten van Maastricht en Leiden en de Royal Academy of Arts.

• Titel: Samen Slim - Hoe collectieve intelligentie ons gaat redden
• Uitgeverij: ISVW Uitgevers
• Prijs: € 24,95
• Uitgave: Paperback 286 pagina’s